Enkele foto's uit het beschermde dorpsgezicht
Voor rijksmonumenten zie hier
Historische kern Heerewaarden is sinds 5 maart 2014 Rijksbeschermd dorpsgezicht.
Vanaf woensdag 5 maart 2014 is de historische kern van Heerewaarden door het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aangewezen als 'rijksbeschermd dorpsgezicht' in het kader van de Monumentenwet 1988. Waarom en welke consequenties dat heeft leest u onder de foto's.
Oude pastorie (hoek Hoogestraat-Varikseweg)
Inleiding
De historische kern van Heerewaarden is door het Rijk (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, vertegenwoordigd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed), aangewezen als rijksbeschermd dorpsgezicht in het kader van de Monumentenwet 1988.
Het Rijk kan beschermde dorps- of stadsgezichten aanwijzen als ze van nationaal belang zijn en waarde hebben op het gebied van stedenbouw, architectuur en cultuurhistorie.
De bescherming is bedoeld om deze waarden zoveel mogelijk voor de toekomst te behouden. Daarvoor zijn voor het gebied beschermende bepalingen opgenomen in de geldende bestemmingsplannen.
Begrenzingskaart Heerewaarden zie hier
Historie
Heerewaarden is ligt in een gebied waar Waal en Maas het dichtst bij elkaar komen. Deze rivieren hebben voor Heerewaarden altijd een belangrijke rol gespeeld. Zo was Heerewaarden een tolplaats voor het scheepvaartverkeer en had het twee veerverbindingen, één naar Varik en één naar Kessel en Lith.
In de tijd van de Opstand (1559-1648) werden twee forten gebouwd: in 1588 De Voorn of Nassau ten noordoosten van het dorp door prins Maurits en in 1599 het fort (Oud) Sint Andries tussen het dorp en de Bommelerwaard door de Spanjaarden. In 1816 werd fort (Nieuw) Sint Andries opgericht omdat het oude fort niet meer geschikt werd geacht.
In Heerewaarden was de oeverwal weliswaar opgehoogd, maar ontbrak een doorlopende bedijking, waardoor open verbindingen tussen beide rivieren bleven bestaan. Via een aantal overlaten kon bij hoog water het water uit de Waal afstromen naar de Maas. De open verbindingen leiden echter ook tot het nodige gevaar en overlast voor het gebied, zodat daarin meerdere vluchtheuvels zijn opgeworpen.
In de levensbehoefte werd grotendeels voorzien door het drijven van handel op de grote rivieren, de riviervisserij (zalm) en de baksteenindustrie (met ooit maar liefst zeven steenfabrieken).
In Heerewaarden waren er in het verleden verschillende steenfabrieken gevestigd. Deze fabrieken maakten bakstenen door klei uit de omgeving te gebruiken en deze te bakken in ovens. De bakstenen werden vervolgens gebruikt voor de bouw van huizen, gebouwen en andere constructies.
Een van de bekendste steenfabrieken in Heerewaarden was Steenfabriek De Roswaard, die van 1908 tot 1976 in bedrijf was. De fabriek was eigendom van de familie Van Hulst en produceerde jaarlijks miljoenen bakstenen. De klei voor de stenen werd uit de uiterwaarden van de Maas gehaald en via een smalspoor naar de fabriek vervoerd. Naast bakstenen werden er ook dakpannen en tegels geproduceerd.
Een andere steenfabriek in Heerewaarden was Steenfabriek De Loven, die tussen 1895 en 1940 in bedrijf was. Deze fabriek werd in 1895 opgericht door de familie Van Tilburg en produceerde voornamelijk bakstenen. De klei werd uit de uiterwaarden van de Maas gehaald en via een pontje naar de fabriek gebracht.
Naast deze twee fabrieken waren er in het verleden nog enkele andere steenfabrieken in Heerewaarden gevestigd. Tegenwoordig zijn alle fabrieken gesloten en resteren enkel nog enkele gebouwen en ruïnes als herinnering aan deze belangrijke industrie uit het verleden.
De directeurs van de steenfabrieken lieten mooie huizen bouwen. Deze zijn te bezichtigen via een wandelroute te verkrijgen op het Bezoekers Centrum De Grote Rivieren.
Qua bebouwing is Heerewaarden een fraai voorbeeld van een gestrekt dorp: door het ontbreken van echte aaneengesloten dijken ontstond geen dijkbebouwingsprofiel, maar werd de bebouwing opgericht in een langgerekte vorm langs enkele parallelwegen die de richting van de vrij smalle oeverval volgden. Van die parallelwegen is de ene as vaak van meer belang dan de andere. Zo is in Heerewaarden de Hogestraat de belangrijkste as en is de veel kortere Achterstraat maar voor een deel tot stand gekomen. De eveneens bebouwde stegen/dwarsstraten (Oostenhoek, Maasstraat, Veerstraat en Steeg) die vanaf de Hogestraat naar de Maas lopen, duiden echter weer wel op de grote betrokkenheid bij de rivier. Deze combinatie is voor Nederland uniek en de hierin gelegen historisch-stedenbouwkundige waarde is de voornaamste reden voor aanwijzing als beschermd dorpsgezicht.
Redenen voor de beschermde status
de stedenbouwkundige opzet/ontwikkeling
De combinatie van de langgerekte bebouwingsvorm langs de Hogestraat en de vier bebouwde stegen/dwarsstraatjes vanaf de Hogestraat naar de Maas.
de bebouwing
Aan de Hogestraat voornamelijk relatief grote en rijk uitgevoerde panden van o.a. directie en kaderpersoneel van de steenfabrieken. Aan de Oostenhoek, Maasstraat, Veerstraat en Steeg met name kleinere vissers- en arbeidershuisjes. Aan deze bebouwing is zowel het verleden als een dorp van vissers en landbouwers, als de transformatie tot een dorp van steenfabrieken en arbeiders rond de eeuwwisseling 1800-1900, af te lezen.
de restanten van het waterstaatkundige verleden
De herkenbare restanten van de overlaten, de vluchtheuvels en de forten.
Een beschermd dorpsgezicht, wat betekent dat?
De aanwijzing als rijksbeschermd dorpsgezicht is een landelijke erkenning van de bijzondere cultuurhistorische en historisch-stedenbouwkundige waarde van dit deel van Heerewaarden.
Uitgangspunt is om deze waarden zoveel als mogelijk voor de toekomst te bewaren.
Wat mag wel, wat mag niet?
Voor bouwen, verbouwen of slopen is meestal een omgevingsvergunning nodig.
Binnen een beschermd dorpsgezicht is een omgevingsvergunning nodig voor het slopen van een bouwwerk én voor (grotere) ingrepen die zichtbaar zijn vanaf de openbare ruimte.
Een vergunningaanvraag wordt getoetst aan het geldend bestemmingsplan, waarin bepalingen zijn opgenomen, om de specifieke waarden van het beschermde dorpsgezicht te beschermen.
Inpandige veranderingen, gewoon onderhoud (zoals bv. schilderwerk) en bepaalde ingrepen die niet zichtbaar zijn vanaf de openbare ruimte, zijn ook binnen een beschermd dorpsgezicht vergunningvrij.
Monument
Het is mogelijk dat een pand binnen het beschermde dorpsgezicht ook nog eens is beschermd als een rijks- of gemeentelijk monument. Dan gelden er andere voorwaarden. Voor nagenoeg alle ingrepen aan een monumentenpand, ook inpandige, is een omgevingsvergunning nodig.
Vragen/nadere informatie
Voor meer informatie kan contact worden opgenomen met: 14 0418 of info@maasdriel.nl